Harrie Jorna

SILVOLDE, vrijdag 28 mei 2021

Oud-Isaladocent Harrie Jorna (75) uit Silvolde kreeg oeuvreprijs 2021

“Ik laat mijn leerlingen zelfontdekkend leren”

De oeuvreprijs is een jaarlijkse prijs van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON) voor iemand die iets bijzonders heeft geschreven in NVOX, het vakblad van de NVON. Harrie Jorna was daarvan de eindredacteur voor het nieuwe vak nlt dat sinds 2007 bestaat. Nlt betekent natuur, leven en technologie. Het is een vak waar geen boeken voor zijn: alleen modules. Een module gaat over één context, één onderwerp. De module die hij dankzij de coronatijd heeft geschreven ‘Waterstof uit Wind en Woestijn’ gaat bijvoorbeeld over de bestrijding van het broeikaseffect door in plaats van CO₂-uitstotende fossiele brandstoffen het gas waterstof te gebruiken dat bij verbranden alleen maar water geeft. Waterstof is te gebruiken in auto’s, in elektrische centrales en thuis in de centrale verwarming en de kookplaten. De waterstof wordt gemaakt door water te elektrolyseren. Geen idee wat dat is? Leg een batterij in een glas met water. Doe er wat soda bij en je ziet aan twee kanten van de batterij belletjes ontstaan. De belletjes aan de minkant zijn waterstofbelletjes.

In de woestijn

Jorna: “Iedereen weet dat in de woestijn de zon hele dagen schijnt. Maar niet iedereen weet dat een stuk woestijn van 200 bij 200 km groot genoeg is om de hele wereld van energie te voorzien. De zonnestraling wordt omgezet in warmte, die warmte wordt omgezet in stroom, met die stroom wordt waterstof gemaakt en die gaat in de vorm van ammoniak per schip naar Nederland. Dit gebeurt nog nauwelijks omdat de regeringen nog niet zover zijn. De politieke partijen van Nederland hebben de module al wel toegestuurd gekregen, maar of hij bij de formatie een punt van bespreking is waag ik te betwijfelen.”

 

 

Aansteker

Naast het (mee)maken van vijf nlt-modules als eindredacteur heeft Jorna bij veel modules de toetsen gemaakt. Bij het werken aan het vakblad schreef hij ook vaak de zogenaamde Aansteker. Op de achterkant van het vakblad werd een ‘aanstekelijke’ vraag gesteld. Bijvoorbeeld hoe het kan dat er nog steeds dingen uit de eerste wereldoorlog omhoog komen. Het antwoord bedacht Jorna zelf en dat kwam op de één na laatste pagina te staan. Dat antwoord was in dit geval: schud maar eens aan een pak met muesli: dan komen alle krenten omhoog. Dat komt omdat die krenten groter zijn dan de korrels van de muesli. Die korrels kruipen in ieder gaatje dat door het schudden ontstaat en de krenten kunnen nog maar één kant op: boven op de korrels, tot de krent helemaal bovenop ligt. “Het exacte aantal artikelen dat ik heb geschreven weet ik niet, maar toets ik mijn naam in op de NVOX-site, krijg ik 273 hits te zien.”

Dikke onvoldoende

Jorna heeft vroeger in Arnhem op het Thomas a Kempiscollege Nederlands gehad van de schrijver Jan Elemans. Die was als docent een beetje eigenaardig. Hij gaf eens plotseling een opdracht om een opstel te schrijven. “Ik keek naar de meeuwen die boven de vijvers naast onze school zweefden en had mijn onderwerp te pakken: ‘Meeuwen in de mist’. Ik kreeg het opstel terug en er stond een dikke 3 boven. Waarom, wist Elemans niet te vertellen. Ondertussen is hij overleden. Uit zijn in memoriam bleken twee bekende schrijvers na mij ook les van hem te hebben gehad en die kregen ook een 3 van hem. Dus wie weet werkt zoiets uiteindelijk stimulerend.”

Zelfontdekkend leren

Jorna was vroeger, toen hij ‘klein’ was, een beetje ondeugend. Als hij alleen thuis was, zat hij allerlei proeven uit te voeren. Een verslavend proefje was een hoeveelheid wasbenzine door de gootsteen spoelen en dan in het putje waar de rioolpijp op uitkwam een brandende lucifer gooien, zodat de benzinedamp in de hele rioolpijp ontbrandde: zzzzoeoeoef!!! Zelfontdekkend leren gaat het beste met proeven. Bijvoorbeeld: er was een supersaai hoofdstuk in het scheikundeboek zonder één proefje: Chemisch Rekenen. Toen Jorna er één proefje in verwerkte, ging het al een stuk beter, maar het lukte hem uiteindelijk het hele hoofdstuk in de vorm van proefjes aan te bieden. Zo is hij verder gegaan door het hoofdstuk daarna over Reactiesnelheden om te vormen tot één grote uitdagende wedstrijd: wie het snelste de meest harde waterstofknal kon maken. Leerlingen mochten in hun boek ‘spieken’, maar dat deden ze niet. Bij het proefwerk, eenzelfde als anders bij gewone lessen, haalden ze vergelijkbare resultaten. Dit zelfontdekkend leren is hij blijven door-ontwikkelen en zo zijn van zijn laatste klas met 18 leerlingen, er 15 scheikunde en verwante vakken gaan studeren, terwijl 1 à 2 normaal was. “Leerlingen leren veel meer en makkelijker door zelf dingen te ontdekken via proefjes en vragen te beantwoorden en daardoor inzicht te krijgen in de theorie. Uiteindelijk vergroot dat het zelfvertrouwen van de leerlingen.”

Prijs opgedragen aan zijn vrouw.

De na 39 jaar Isalacollege gepensioneerde scheikundedocent zit nog zeker niet thuis achter de geraniums. “Dankzij corona heb ik zelfs meer tijd dan normaal om te schrijven. Ik ben namelijk ook ‘maatje’ voor een tiental personen in de omgeving en verder weg, die ik (vóór corona) regelmatig bezocht. Die bezoekjes waren tijdens corona niet mogelijk. We belden elkaar en daardoor hield ik de reistijd over voor het schrijven.” Bij al zijn werk krijgt Jorna 100 % steun van zijn vrouw Evelien. “Zonder haar kan ik dit allemaal niet doen. Daarom wil ik de prijs ook graag aan haar opdragen en wilde ik samen met het beeldje van haar, dat bij ons in de tuin staat, op de foto. Dat beeldje is een soort combi van mijn vrouw en haar zusje op vier- en driejarige leeftijd. Het is gemaakt door Netty de Weerd.”